İskoç Reformasyonu hem dini hem de siyasi açıdan büyük bir etkiye sahipti. Bunun yanı sıra İskoçya’nın Reformasyonu desteklemesi ve kiliseyi reforme edecek önemli adımının da başlıca sebepleri vardır. Kuşkusuz öncelikli sebep, İskoçya’nın Rabbin eliyle buna teşvik edilmesi ve önemli bazı kimseleri bu hususta harekete geçirmesiydi. Tanrı nasıl Almanya’da Luther vasıtasıyla çalıştıysa, İskoçya’da da başta Knox olmak üzere birçok diğer ilahiyatçılar vasıtasıyla da çalışmıştır.
Bunun yanı sıra, İskoçya’daki Reformasyona sebebiyet veren bazı uluslararası olaylar da vardı. Kuşkusuz Tanrı, her şeye egemen olarak hem İskoç halkının yüreğini buna hazırlamış hem de gerekli olan koşulları kendi ilahi takdiriyle mümkün kılmıştır.
Bahsi geçen bu uluslararası olaylardan birincisi, muhtemelen Roma Katolik Kilisesinin otoritesinin sarsılmasıydı. Luther’in Almanya’da başlattığı hareket, ardından Calvin’in Cenevre’si, Katolik yetkililerin otoritesini derinden sarstı. Bu yetkililer, elbette görevlerinden olmadılar ama halkın gözündeki siyasi ve dini itibarları neredeyse yerle bir olmuştu. Hal böyle olunca, dönemin iletişim şartları da göz önünde bulundurulduğunda, İskoç halkında ve İngiltere’de bazı siyasi ve dini depremler yaşanmaya başladı. Bu depremlerin var olmaması için Roma Katolik Kilisesinin büyük bir baskıyla totaliter şiddet uygulaması gerekirdi ancak Roma’nın Doğudaki düşmanlarla (başta Osmanlılar olmak üzere) mücadele etmesi, Katolik Kilisesini hem yormuş hem de ürkütmüştü. Zaten parçalanmakla karşı karşıya kalan imparatorluk, kendi içerisinde de parçalanmaya başlarsa büyük bir isyan başlayacak ve kurt ağacı içinden yiyecekti. Bu sebepten dolayı Roma, Britanya’daki isyanları bastırmamaya kararlıydı. Bundan bahsederken, kuşkusuz İngiltere’nin Roma’ya muhalif olmaya başlaması gerçeğini de inkâr etmemek gerek.
İkinci sebep, bir diğer çatışma olan Avrupa’daki İtalyan Savaşlarıydı. Avrupa’nın jeopolitik ve askeri yapısı öylesine karışmıştı ki İskoçya’ya da dolaylı olarak etki göstermişti. Fransa’nın düşmanlara karşı savaşırken, İngiltere’nin yanı başındaki İskoçya’nın belirli başlı bazı sebeplerden dolayı Fransızları desteklemesi, İskoçların milliyetçi duygularını körüklemiş ve bu milliyetçi duygular bir süre sonra Katolikliğin İngiltere’yle bağdaştırılmasından dolayı dini bir isyana da dönüşmüştür. Sonuç olarak Reformasyon için son derece iyi bir zemin hazırlanmıştı.
Üçüncü sebep, Katolik Kilisesindeki yozlaşmışlığın, İskoçya’da da kendisini göstermesiydi. Rüşvet, çifte standart, para ile dini görev satma tarzındaki birçok olay kurumsal çapta Katoliklerin itibarını zedelemişti. Yetkisi sarsılmış olan bir yapıyı, milliyetçi duygular esasından yanı sıra dini temelde de yıkmak kesinlikle zor olmamıştı. Elbette bu sürecin getirmiş olduğu büyük çetinlikler vardı; lakin her halükârda halk böyle bir yozlaşmışlıktan son derece rahatsızdı. Rahatsızlık da reformasyonun kıvılcımını başlattı. Sonuçta dindar halk ne diye yozlaşmış bir dini makama boyun eğmeye devam etsin ki?
Dördüncü sebep taht savaşlarıydı. Bu dönem boyunca temel temalardan biri, monarşinin gücü merkezileştirme ve asiller ile diğer bağımsız oluşumların etkisini azaltma yönündeki durmak bilmeyen çabalarıydı. Ancak bu girişimler İskoçya’daki güçlü grupların direnişiyle karşılaştı. Kontrol mücadelesi, siyasi ve dini güçlerin karmaşık bir etkileşimine zemin hazırladı. İskoç monarşisi Kilise üzerindeki yetkilerini artırmaya çalışmış, kilit dini mevkilere yapılan atamaları kontrol etme ve Kilise’nin politikalarını ve öğretilerini etkileme girişimlerinde bulunmuştur. Bu girişim, Kilise içinde bunu ruhanî meselelere müdahale olarak algılayanların muhalefetine yol açtı. Hükümdarlık hırsları ile Kilise’nin otonomisi arasındaki çatışma Reform öncesi dönemin belirleyici bir yönü haline geldi. Beşinci James ve Mary’nin politikaları İskoçya’nın dini yapısını önemli ölçüde değiştirmiştir. Bilhassa Mary, ağırlıklı olarak Protestan olan bir bölgede Katolik dini inancıyla ilgili güçlüklerle karşılaştı. Hükümdarların kararları ve fermanları, Kraliyet ve Kilise arasındaki ilişki üzerinde geniş kapsamlı sonuçlar doğurdu ve müteakip dini dönüşümün gidişatını belirledi. Hanedan siyaseti ve kraliyet yetkisinin oluşturduğu dinamikler, İskoç Reformu’na yol açan olayların biçimlenmesinde etkili olmuştur. Hakimiyet mücadelesi, Kilise üzerinde güç kurma girişimleri ve hükümdarlar ile danışmanlarının kararları, İskoç tarihinin bu dönüştürücü döneminin ortaya çıkışının ayrılmaz bir parçasıydı. Beşinci James ve Mary dönemlerinde siyasi ve dini güçler arasındaki etkileşim, Protestanlığın İskoçya’da baskın dini güç olarak ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
Beşinci sebep, belki de en önemli sebeplerden birisidir. Matbaanın yaygınlaşması Avrupa’da büyük yankı uyandırdı. Luther’in Reformasyonundan sonra Avrupa’nın dört bir yanında Kutsal Yazıların tercüme edilip edilemeyeceği tartışmaya başlamış, Luther’in Kutsal Kitap’ı Almancaya tercüme etmesiyle Avrupa çalkalandı. Bu çalkantı İskoçya’yı da vurdu ve insanlar Kutsal Kitap’ı kendi lisanlarında okumak ve yorumlamak istiyorlardı. Kutsal Yazılara aç olan bir toplum, onlara ulaşmak için sabırsızlanıyordu. Öncülüğünü Johannes Gutenberg’in yaptığı matbaanın ortaya çıkışı, bilginin yayılmasında devrim yarattı. Kitaplar, broşürler ve bildiriler de dahil olmak üzere basılı materyaller daha önce görülmemiş bir verimlilikle üretilebildi. Bu teknolojik sıçramanın fikirlerin yayılması üzerinde derin etkileri oldu ve fikirlerin daha geniş bir kitleye ulaşmasını sağladı. Reformasyon bağlamında matbaa, Protestan öğretilerini yaymak ve Katolik Kilisesi’nin geleneksel otoritesine meydan okumak için güçlü bir araç haline geldi. Kutsal metinlerin tercüme edilmesi ve matbaanın ortaya çıkışı İskoç Reformu’nu ileriye taşıyan dönüştürücü güçlerdi. Bu gelişmeler linguistik bariyerleri yıkmış, reformcuları güçlendirmiş, teolojik tartışmaları kolaylaştırmış ve dini bilgiye erişimi daha şeffaf hale getirmiştir. Dil ve teknolojinin karşılıklı etkileşimi, bu çalkantılı dönemde İskoçya’nın dini ve kültürel manzarasının şekillenmesinde etkili olmuş ve ulusun tarihinde kalıcı bir iz bırakmıştır.
Özetle, İskoç Reformasyonu Tanrı’nın her ulusta işlediği gibi birkaç yolla başlamıştır. Tanrı insanların ruhlarını harekete geçirmiş, önemli düşünürleri bunlar için kullanmış ve üstelik yalnızca birkaç insanın değil, fakat koca bir ülkenin iç ve dış siyasetini etkileyerek Reformasyon için zemin hazırlamıştır.
