Vaftiz bir Tercih mi Zorunluluk mu?

Hristiyan inancının temel sakramentlerinden biri olan vaftiz, yalnızca görünür bir ritüel değil, derin bir ruhsal dönüşümün simgesidir. Ne yazık ki günümüzde, vaftizin bireysel bir tercih olduğu yönünde oldukça yaygın bir kanaat hâkimdir. Bu görüş, hem teolojik hem de metinsel açıdan korkunç derecede hatalıdır. Zira Kutsal Yazılar vaftizi, insanın canı sıkıldığında seçtiği bir yol değil, Tanrı’nın lütfuna yönelen temiz bir vicdanın imanla gerçekleştirdiği bir yakarış olarak tanımlar.
Bu nedenle, vaftizi yalnızca sembolik bir karar veya törensel bir seçim gibi görmek, bence onu sekülerleştirmek ve ruhsal özünü boşaltmak demektir. Bazı kutsal metinlerin çeviri farklılıkları ya da modern teolojik önyargılar da bu derinliği gölgede bırakmakta, hakikatin üzerini örten perdeler gibi işlev görmektedir. 1. Petrus 3:21 ayeti de bu bağlamda dikkatle ele alınması gereken metinlerin başında gelir. Zira bu ayet, vaftizin yalnızca dışsal bir yıkanma mı yoksa Tanrı’dan merhamet dileyen ruhsal bir yakarış mı olduğunu belirlemek açısından anahtar niteliktedir.

Orijinal Metin ve Filolojik Değerlendirme

Öncelikle söz konusu ayetin orijinal Grekçesine kulak verelim:

ὃ καὶ ἡμᾶς ἀντίτυπον νῦν σῴζει βάπτισμα
(ho kai hēmas antitypon nyn sōzei baptisma)

οὐ σαρκὸς ἀπόθεσις ῥύπου
(ou sarkos apothesis rypou)

ἀλλὰ συνειδήσεως ἀγαθῆς ἐπερώτημα εἰς θεόν
(alla syneidēseōs agathēs eperōtēma eis theon)

δι’ ἀναστάσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ
(di’ anastaseōs Iēsou Christou)

Bu metni doğrudan şu şekilde tercüme edebiliriz:

“Bu da şimdi sizi kurtaran vaftizdir — bedenin kirinden arınma değil, fakat Tanrı’ya yöneltilen temiz bir vicdanın yakarışıdır — İsa Mesih’in dirilişi aracılığıyla.”

Ayette dikkat çeken ifade “συνειδήσεως ἀγαθῆς ἐπερώτημα εἰς θεόν” (syneidēseōs agathēs eperōtēma eis theon) yapısıdır. Burada kullanılan “ἐπερώτημα” (eperōtēma) kelimesi, Grekçede “soru sorma, dilekte bulunma, rica etme, talepte bulunma” gibi anlamlar içeren ἐπερωτάω (eperōtaō) fiilinden türemiş bir isimdir. Bu sözcük, Yeni Ahit’in başka hiçbir yerinde geçmez; bu da onu bağlam açısından benzersiz ve dikkat çekici kılar.

Modern bazı İngilizce çevirilerde bu kelime “pledge” (taahhüt, söz) olarak çevrilmiştir (örneğin, NIV – New International Version). Ancak bu çeviri, kelimenin klasik Grekçe ve Hellenistik dönem kullanımıyla çelişmektedir. Zira kelimenin kökensel anlamı, kişinin Tanrı’ya verdiği bir söz değil; Tanrı’dan bir şey talep etmesi, ona yönelerek yakarmasıdır.

Bu yorum, önde gelen Grekçe sözlüklerde de açıkça görülür:

• DAG (Bauer, Danker, Arndt, Gingrich Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature):
  ἐπερώτημα – “request, appeal, petition” (BDAG, 3rd ed., 2000).
• Liddell-Scott-Jones Greek-English Lexicon (LSJ):
  ἐπερώτημα – “question, inquiry; request, demand, entreaty” (LSJ, Oxford University Press, revised ed. 1996).

Bu bağlamda, Petrus’un vaftizi Tanrı’ya edilen bir dua veya yakarış olarak tanımladığı açıkça ortaya çıkar. Bu, dışsal bir söz ya da törensel bir yemin değildir; ruhsal bir yöneliş, temiz bir vicdanla Tanrı’nın huzuruna çıkma arzusudur.

Vaftiz: Dışsal Arınma mı, Ruhsal Yakarma mı?

Petrus 3:21’in başında geçen ifade son derece açıktır:

“Vaftiz sizi kurtarır.”

Ancak bu ifade, hemen ardından gelen nitelendirici bir tümceyle sınırlandırılır ve açıklığa kavuşturulur:

“Bedenin kirinden arınma değildir, fakat temiz bir vicdanın Tanrı’ya yönelişidir.”

Bu yapıda kullanılan Grekçe karşıtlık bağlacı “οὐ… ἀλλὰ…” (ou… alla…), Yeni Antlaşma’da sıkça karşılaşılan bir retorik yapıdır. Türkçeye “şu değil… ama bu” şeklinde çevrilebilir. Bu yapı, önce yanlış anlamaya açık olan bir düşünceyi reddeder, ardından doğru anlamı bariz bir şekilde ortaya koyar. Özetle, vaftiz, insanın kendi kirli, düşmüş ve korkunç vicdanından arınma ve Tanrı’dan temiz vicdan yakarma yöntemidir.

Hermenötik Yorum: Vaftiz Ruhsal Bir Yakarıştır

Buradaki anlamı belirleyen en kritik unsur, “ἐπερώτημα” kelimesidir. Önceki bölümde detaylı olarak incelediğimiz üzere, bu kelime Grekçede soru sorma, talepte bulunma, rica etme anlamına gelir (Bkz. BDAG; LSJ). Petrus burada vaftizi, fiziksel bir temizlik işlemi değil, ruhsal bir yönelim olarak tanımlamaktadır.

Bu yönelim:

• Vicdani bir bilinçle şekillenir (συνειδήσεως ἀγαθῆς, yani “temiz vicdan”).
• Tanrı’ya doğru yönelir (εἰς θεόν, yani “Tanrı’ya yönelik”).

Dolayısıyla, Petrus’un ifadesiyle vaftiz:

“Suya girerek bir temizlik yapmak değil, Tanrı’ya yönelen bir yüreğin yakarışıdır.”

Neden “Yakarış?”

1. “ἐπερώτημα” kelimesi, klasik Grekçede yemin, söz verme, ya da törensel bir taahhüt anlamında kullanılmaz.
2. Aksine, bu kelime, bir şeyi istemek, talep etmek ve Tanrı’ya dua etmek anlamlarında kullanılır.
3. Yeni Antlaşma’nın Grekçe’sinde bu yapının böyle kullanımı, özellikle Petrus’un Yahudi geçmişine de uygun olarak, mezmurlar ve peygamberlik metinlerinde yer alan Tanrı’ya dua eden halk imgesini çağrıştırır.

Vaftiz, Tanrı’dan Temiz Bir Vicdan Dileyen İmanın Eylemidir

Bu çıkarım bizi şu önemli hermenötik sonuca götürür:

İman eden kişi, vaftizde Tanrı’dan temiz bir vicdan talep etmektedir. Bu talep, yalnızca dışsal bir su uygulamasıyla değil, içsel bir inançla ve ruhsal yönelişle mümkündür. Kurtarıcı olan ise su değil, bu vicdani tutumun Mesih’in dirilişiyle Tanrı’ya sunulmasıdır.

Yani:

• Vaftiz tek başına fiziksel bir uygulama değildir.
• Vaftiz, imanla (kişinin kendisinin veya bebekse eğer anne babasının) şekillenen, içten gelen bir dua ve niyazdır.
• Bu niyaz, İsa Mesih’in dirilişiyle anlam kazanır (δι’ ἀναστάσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ – di’ anastaseōs Iēsou Christou).

Patristik Yorumlar: Erken Kilise’nin Tanıklığı

1.Petrus 3:21 ayetinin, vaftizi bir “ritüel temizlenme” olarak değil, Tanrı’ya yönelen vicdani bir yakarış olarak tanımlayan yapısı, yalnızca dilbilimsel bir çıkarım değil; aynı zamanda ilk dönem Kilise Babaları tarafından da bu şekilde anlaşılmıştır. Bu bağlamda özellikle John Chrysostom ve Augustinus, ayetin ruhsal yönüne vurgu yapan açıklamalarıyla öne çıkar.

İoannis Hrisostomos (Altın Ağızlı Yuhanna)
“Vaftiz, yalnızca suyla ilgili bir mesele değildir. Suda yıkanma bedenin kirini giderir ama ruhu temizlemez. Petrus’un dediği gibi, asıl olan Tanrı’ya yöneltilen iyi bir vicdandır.”
(Homilies on 1 Peter, Homily 8)

Chrysostom’a göre vaftiz, dışsal değil ruhsal bir temizlenmedir. “ἐπερώτημα” kelimesinin, vicdanın Tanrı’ya sunduğu bir yakarış olduğunu savunur. Bu nedenle, su yalnızca görünür araçtır; esas kurtaran şey, Tanrı’ya yönelen yüreğin dua ve imanla dolu cevabıdır.

Augustinus
“Vaftiz suyla gerçekleşse de, onun özünde Tanrı’ya yönelen bir dua vardır. Bu dua, temiz vicdanın Tanrı’ya doğru yükselişidir.”
(Epistula 98, Augustine’s Letters)

Augustinus’a göre vaftiz, yalnızca dışsal bir eylem değil; imanla, temiz bir vicdanla Tanrı’ya yapılan içsel bir yakarıştır. Bu nedenle, vaftizin etkinliği suyun kendisinde değil, Tanrı’nın önünde alçalan yürektedir.

Reform Dönemi Yorumu: Jean Calvin

Jean Calvin, 1. Petrus 3:21’i yorumlarken açıkça şu ifadeyi kullanır:

“Petrus burada, vaftizin suyla yapılan bir tören olmadığını, ancak bizde bulunan temiz bir vicdanla Tanrı’ya yönelmiş iman olduğunu söyler. Çünkü Tanrı’nın lütfu ancak imanla alınır.”
(Commentaries on the Catholic Epistles, 1 Peter 3:21)

Calvin’e göre vaftiz:

Kişinin kurtuluşuna sebep olan haricî bir yıkanma değil; Kurtuluşun, Tanrı’ya yönelen vicdani bir yakarışla birleşmiş iman aracılığıyla gerçekleştiğinin bir işaretidir.

Dolayısıyla bu düşünce hem Patristik geleneğin izinden gider hem de vaftizi imanla alınan Tanrı lütfuna yönelmiş ruhsal bir eylem olarak açık bir biçimde temellendirmektedir.

Yanılmamak; Doğru Anlamak

Günümüzde Türkçe’de yaygın olarak kullanılan Kutsal Kitap çevirisi, genel anlamda NIV (New International Version) çevirisinin izlerini ciddi biçimde taşımaktadır; nitekim bu benzerlik, 1. Petrus 3:21’in Türkçeye aktarımında da hissedilmektedir. Her ne kadar “Tanrı’ya yönelen temiz bir vicdanın dileğidir” şeklindeki tercüme, doğru istikamette bir çeviri olsa da, ruhsal yoğunluğu ve litürjik derinliği bakımından eksik kalmaktadır. “Dilek” kelimesi, Türkçede zaman zaman hafif, sıradan veya çocukça bir çağrışım yapabilmektedir. Oysa ayette geçen ἐπερώτημα kelimesi, sadece bir dilek değil, yakaran ve merhamet isteyen bir ruhun içsel yönelişini ifade eder. Bu nedenle burada “niyaz” veya “yakarış” gibi daha ağır, daha kutsal ve daha ruhsal derinliğe sahip sözcüklerin kullanılması çok daha isabetlidir. Zira “niyaz”, Arapça kökenli olup “alçakgönüllü bir şekilde Tanrı’ya yönelerek yardım isteme, yalvarma” anlamına gelirken; “yakarış” Türkçede daha yalın ama aynı ölçüde derin bir anlam taşıyarak, kişinin iç dünyasından gelen güçlü bir duayı ve iltica hâlini betimler. Bu ince fark, çevirinin yalnızca filolojik değil, teolojik bağlamda da ne kadar önemli olduğunu gözler önüne serer. Öte yandan, özellikle İngilizce bilen ya da öğrenen pek çok Hristiyan’ın kolaylıkla ulaşılabilir olduğu için NIV’yi tercih ettiğini biliyoruz. Ancak NIV, ayetin orijinal Grekçesindeki anlamı “pledge” (taahhüt, ant) gibi yanlı bir yorumla karşılamaya çalışarak metni okuyucu lehine sadeleştirme adına, anlamı teolojik olarak saptırmaktadır. Bu yaklaşım, sadece yorumlayıcı (interpretive) bir çeviri hatası değil; aynı zamanda metni insan merkezli bir söz verme eylemine indirgeme riski taşır. Oysa 1. Petrus 3:21, açıkça öğretir ki vaftiz, Tanrı’ya verilen bir taahhüt değil, Tanrı’dan temiz bir vicdan talep eden bir yakarıştır.

İyi okumalar 🙂